Açık Piyasa İşlemleri Nedir?
22 Mayıs 2023, Pazartesi
IKON Blog
Açık piyasa işlemleri nedir? sorusunu merak eden yatırımcılar için bu yazımızda açık piyasa işlemleri hakkında merak edilenleri detaylı bir şekilde sizler ile paylaşacağız.
Açık piyasa işlemleri (APİ), merkez bankaları tarafından para arzını ve piyasayı kontrol etmek için yapılan alım satım işlemlerini ifade eder. Bu terimin uluslararası piyasalardaki tanımı ise Open Market Operations şeklindedir. Örneğin, Türkiye’de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) para arzını ve piyasa faiz oranlarını kontrol etmek için menkul kıymet alım-satımı gerçekleştirerek açık piyasa işlemleri aracılığıyla bir para politikası uygular. Başka bir deyişle, merkez bankası ekonomide likiditeyi artırmak istediğinde bankalardan devlet tahvili gibi menkul kıymetleri satın alır, karşılığında onlara para verir. Bu durum da piyasadaki parayı artırır. Merkez bankası ekonomide fazla likiditeyi çekmek istediğinde ise elindeki tahvilleri satışa çıkarır, bankalardan para topla. Bu durum ise piyasadaki parayı azaltır.
Açık piyasa işlemleri sadece para politikası hedefleri ile gerçekleştirilebilmektedir. Ayrıca hazine ya da kamu kurum ve kuruluşları için kredi sağlamak amacıyla düzenlenememektedir. Bununla birlikte kanuna göre bu işlemlerin vadesi 91 günden fazla sürmez. Bu noktada ise açık piyasa işlem türleri merak edilmektedir.
Açık Piyasa İşlem Türleri Nelerdir?
Açık piyasa işlemleri nedir sorusuna cevap bulan yatırımcılar, açık piyasa işlem türlerinin ne olduğunu merak edebilir. Açık piyasa işlemlerindeki türler merkez bankalarına etkili para politikalarının uygulanması için geniş bir yelpaze sunmak amacıyla kullanılır.
Depo
Merkez Bankasının belirli vadeler için bankalara teminat ve limitleri ile sağladığı mevduat olanağı şeklinde ifade edilir. Böylelikle bankalar, Merkez Bankasının aynı gün içinde ilan ettiği faiz oranları tutarında Türk Lirası ile borç alıp verebilirler.
Depo, TCMB bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası aracılığıyla sağlanır.
Repo
Repo işlemler, genellikle piyasada geçici olarak likidite sıkışıklığı yaşandığı durumlarda, bankacılık sistemi likiditesinin kısıtlı bir süre için artırılması için yapılmaktadır. Bu noktada Merkez Bankası; açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlardan, ileride geri satmak şartı ile menkul kıymet alır. Merkez bankası, bankalardan belirli bir vadeyle tahvil alır ama bu işlemin sonunda bu tahvili tekrar bankaya satma taahhüdü verir. Genellikle günlük veya haftalık vadelerle yapılır. Bu süreçte ise;
- Sözleşme tarihi, işlemin yapıldığı tarih olarak belirlenir.
- Söz konusu kıymet, işlem sırasında kararlaştırılmış olan ücret üzerinden alınmaktadır.
- Kıymetin geri satım ücreti, alış işleminin yapıldığı tarihte belirlenmektedir.
- İşleme taraf kuruluş, işlem vadesinde kıymeti geri satın almayı taahhüt etmektedir.
- Merkez Bankası net fonlama, depo ve repo işlemlerinin toplamını içerir.
Ters Repo
Ters repo ise, isminden anlaşılacağı üzere reponun tam tersi durumlarda -likidite fazlasında- kullanılır. Piyasada geçici likidite fazlası yaşandığı durumlarda, gerekli olmayan likiditenin çekilmesi için uygulanmaktadır. Ayrıca Merkez Bankası; açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlara işlem tarihinde sözleşme yapar. Bu sözleşme ile işlem sürecinde belirlenen fiyat üzerinden, ileri bir tarihte geri almak taahhüdüyle satışa sunar.
Doğrudan Alım
Doğrudan alım işlemleri, piyasada kalıcı likidite sıkışıklığı olduğu zaman açık piyasa işlemi yapmaya yetkili kuruluşlar ile düzenlenir. Bu sebeple Merkez Bankası; tedavülde bulunan kıymetleri, işlem tarihinde belirlenmiş fiyat üzerinden satın alır. Bu türde amaç, kalıcı etkiler yaratmaktır.
Doğrudan Satım
Piyasalarda kalıcı likidite fazlası olan durumlarda açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlar ile yapılabilen işlemlere doğrudan satım işlemleri denilmektedir. Bu noktada ise Merkez Bankası; açık piyasa işlemleri kıymetlerinin işlem tarihinde belirlenmiş fiyat üzerinden kuruluşlara satılmasına olanak sağlar. Bu türde de amaç tıpkı doğrudan alımdaki gibi kalıcı etkiler yaratmaktır.
Likidite Senedi İhracı
TCMB, piyasadaki fazla likiditeyi çekmek amacıyla kendi çıkardığı kısa vadeli borçlanma araçlarını (likidite senedi) ihraç edebilir. Bu da bir tür açık piyasa işlemidir ancak sadece açık piyasa işlemlerinin etkinliğin artırmak amacıyla gerekli görüldüğü zaman ihraç edilir, alternatif bir yatırım aracı olarak değerlendirmek yanlış olacaktır.
Türk Lirası Depo Alım İhalesi İşlemleri
Merkez Bankası Türk Lirası likidite fazlalığını giderme konusunda etkinliği artırmak amacıyla bankalardan ihale yöntemi ile Türk Lirası depo alma işlemi gerçekleştirir.
Açık Piyasa İşlemlerinin Özellikleri Nelerdir?
Açık piyasa işlemleri, etkileri tam olarak ölçülebildiği için oldukça avantajlı işlemler olarak bilinir. Bunun yanı sıra APİ'ler, kontrol edilebilir bir yapıdadır. Bu durum açık piyasa işlemlerinin daha güvenilir bir hâle gelmesini sağlar. Açık piyasa işlemleri, küçük alım-satımlar için de uygundur. Tüm bu özellikleri ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, açık piyasa işlemlerini sıklıkla tercih etmektedir. Kısacası açık piyasa işlemleri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası için, TCMB’nin piyasada dolaşan para miktarını bilmek için çeşitli alım satımların yapılmasıdır.
